Zonguldak İsmi Nereden Geliyor Hikayesi Efsanesi

Zonguldak ismi nereden geliyor, Zonguldak şehir efsaneleri, Zonguldak isminin hikayesi ve Zonguldak adının kökeni hakkında bilgi.

Bu mevzuda kafi inceleme yapılmadığından yörenin geçmişine ilişik fazlaca data yoktur. İl topraklarının eski Bithynia ile eski Paphlogonia hudutları içerisinde kalmış olduğu ve eski Galiia (Galatya) ile komşu olduğu bir olgudur.

Zonguldak yurdumuzun yeni illerinden bir tanesidir. 1829 senesinde kömürün bulunuşu ve 1848 seneninden sonrada işletilmeye başlamasıyla Zonguldak ve yöresi yerleşme kesimi vaziyetine ulaşmıştır.

Bir hayli ilde, daha da yani her ilde olduğu şeklinde, Zonguldak isminin nerden vardığı ile alakalı muhtelif söylenti ve fikirler bulunmaktadır.

a- Bunlardan birine göre, Zonguldak, Sandra Çayı (Zonguldak Çayı) yöresindeki Sandraka düzen ünitesinin isimidir.

b- Cevher kömürünün keşfinden evvelinde tüm vilayet merkezinin işgal etmiş olduğu saha, etekleri geniş sazlıklar ve bataklıklarla çevrilmiş minik dağlardan, sık çalılık ve fundalıklardan müteşekkil ormanlardan ibaret imiş. Sazlıklar ve bataklıklar doğal olarak birer sıtma menbağı olduğu için Zonguldak'ta hemen hemen sadece konut yok iken bu havalide var olan olan bugünkü yöre köyler halkı, bugün vilayet merkezinin yer aldığı sahaya sıtmadan kinaye olarak "titreten bölge" anlamına varan "Zonguldayık" adını vermişlerdir. Bugün köylü içinde "Zonguldamak" tabiri elyevm Zonklamak ve titremek anlamına tüketildiği benzer biçimde Zonguldak'a da oldukça antik fotoğrafı vesikalarda gözlemlendiği veçhile "Zonguldayık" adı verilir.

c- Bugünkü Zonguldak'ın kıyıları cevher kömürünün işletilmesinden önceden bataklık ve sazlıklarla dolu olduğu için Bartın ve Amasra'ya kez meydana getiren gemiciler bu kıyılardan geçerlerken sazlık ya da kamışlık anlamına da varan "Zungalık" adını verirlermiş. Ayrıca sis yüzünden bilincinde olmadan bugün Ereğli şirketinin lavvarlannm bulunmuş olduğu sahanın karşısına demirlemek zorunda kalan bir kereste gemisinin kaptanı sis sıyrıldığı vakit arkadaşlarına: Burası "Zungahkmış", diyerek gemiciler içinde bu adla maruf olan sahile düştüklerini bahsetmek istemiştir. İşte bu suretle öncelikle gemicilerin verdikleri bu ad kentin tesisi ile birlikte halkın ağzında da taammüm etmiş. Sazlık anlamına varan "Zungalık" şehrimize evren meydana gelmiştir. "Zungalık adı zaman içinde gerçek biçimini farklılaştırarak bugün tükettiğimiz "Zonguldak"a dönüşmüştür. Bu ikinci söylenti havzanın en antik İslâm madencilerinden olan, madenci Süleyman Sırrı Bey'in babası Ahmet Ali Ağa'ya izafeten nakledildiği için kentin tekrar şirketinde havzada yer almış ve bilfiil cevher ocaklarında çalışmış olan bir zatın bu rivayetini, kentin adının menşei ile alakalı en sağlam bir kaynak kabul arzulamak zaruridir.
Yukarıdaki rivayetlerin haricinde Zonguldak isminin deposu hikayesinde değişik fikirler yer almaktadır. Şehir ismini, Göldağı'nın nirengi noktası katılması kararı, Göldağı alanı veya yeri manasına varan "Zone Ghvel Dagh"ın Türkçe okunuşundan almıştır. Amma velakin, Necdet Sakaoğlu "Amasra'nın 3000 Senesi" kitabında Zonguldak adının deposu hakkındaki alttaki benzer biçimde yazmaktadır;

"Daha fazla şimdiki Zonguldak 'in bulunmuş olduğu yerde ocaklar açan Fransız girişimciler Acılık, Üzülmez, Çaydamar yörelerinin oldukça engebeli ve sık ağaçlık oluşu nedeniyle buralara Jungîe (Cangıl) adım vermişler, buna yerli halkın orman manasında kullandıkları Dav- dağ kelimesi de ilave olunca zaman içinde Zonguldak desenini elde edecek olan Sungle-Dağ adı oğlu olmuştur".

Fransız seyyah Ojeni'nin 1830'lu senelere ilişik olduğu düşünce edilen zamanı haritasında, Zenkilmendaik (Zönküİmöndek), Ereğli ilçesine bağlı bir tertip birimini olarak anlaşılmaktadır.

Zonguldak Ilinin Tarihçesi

Kısa bir vakitte kent merkezi vaziyetine varan Zonguldak'm zamanı, yörenin tarihinden fazla fazlaca yenidir. Denilebilir ki: kentin oluşumu, bu havalideki kömür madeninin esaslı bir halde 1865 yılında işletilmesiyle adım atar.

Madenlerin faaliyete geçmesiyle havzaya yerli ve ecnebi ana para girişi adım atmıştır. Bu suretle kömür ocakları, birbiri daha sonra açıldıkça baş yayınlayan tutumsal ve toplumsal şartlar cevher ocaklarının açıldığı bu sahada yeni bir tertip ünitesi husule getirmiştir. 1896 yılına ulaşıncaya değin yazılan muhareratta Zonguldak, Ereğli livasına doğal olarak "Zonguldak nam mevki" diye zikredilmiştir.
1893 senesinde Zonguldak limanı mendireğinin inşası ile etkinlik alanı daha fazla da esneyen Zonguldak mevkinin nüfusu ve bina sayısı hızlıca çoğaldığından zamanı Zonguldak'inkine nispetle oldukça antik olan "Goca kasabayı" aynı halini korurken, "Elvan Kasabayı"nün mahalleyi olan Zonguldak mevkii 1899 senesinde ilçe meydana gelmiştir. Zonguldak 1920 yılına değin ilçe teşkilatı ile yönetim edilmiştir. Ama cevher cevherinin imalatı ve satışı yükseldikçe, fazlaca kısaca tutumsal şartlara paralel olarak şehirde lüzum nüfus ve lüzum konut sayısı de arttığından Zonguldak, 1 Haziran 1920 yılında ilçe sınıfından çıkarılarak mutasarrıflık sınıfına ait edilmiştir.

İstiklâl davası ile birlikte ulusal yönetim Küçük Asya'da kurulunca, hükümet havzaya hak etmiş olduğu önemi vermiş, ulusal davamızı şerefle tamamlanan büyük İstiklâl Zaferi'nden sonrasında 1 Nisan 1924 senesinde Cumhuriyet ertesi kurulan ilk il meydana gelmiştir.

Frigler Süreci

İÖ.1200 senesinde ağırlığım Frig oymaklarının meydana getirdiği Ege göç kavimleri, Trakya üstünden İç Küçük Asya'ya yayıldılar. Bu kavimlerden bitin, Mariandin ve migdanlar Zonguldak yöresine yerleşerek coğrafyanın mevcut olan ilk halkını oluşturdular. Lüzum Frigler, gerekse diğer oymaklar, birkaç çağ süresince siyasi bir teşkilat özelliği oluşturamadılar. Bununla birlikte Zonguldak'in güneyine düşen civarlarda cevher işletmeciliği ve el sanatlarında mühim bir büyüme aldılar. Fazla sonraları Kafkaslardan kalkıp, Küçük Asya'ya giren Kİmmer beyleri Frigya'ya ardı ardına seferler düzenleyerek, Frig Kralı'nı İÖ.676'da ortadan kaldırdılar. Kimmerler fazla sonraları Lidyahİar, Asurİularla bitirdikleri cenkler cevabında cılız düştüler. İran'dan varan Med yönetimi ile bitirdikleri cenkler kararı tutunamayarak Küçük Asya'yu ederek ettiler.

Kolonileştirme Süreci

Kimmerlerin yöreyi ederek etmesinden sonrasında Lidya Yönetimi kuzeye istikametli genişleyerek, M.Ö. VI.asırda Zonguldak yörelerinde yöresel bir hakimiyet sağlamış oldu. Yeniden aynı senelerde, Batı Küçük Asya kenarlarında hayatta olan Megaralilar ve Boitayalılar Zonguldak yörelerine vardılar. Karadeniz kıyılarından getirdikleri malları boşaltabilecekleri minik ticari iskeleler oluşturmaya yöneldiler. Bunlar içinde Filyos, Amasra, Ereğli benzer biçimde sömürgeler ulaştı. Persler, Zonguldak'taki Lidya egemenliğine İÖ.546'da verecek verdiler.

Persler Süreci

213 sene süresince Persler Küçük Asya'nun tamamına hâkim olmalarına karşın sömürge kentlerin idarenine fazlaca karışmadılar. Yalnızca bu kentlerin idarenine "Tiran" adında olan şahsı yandaşlarını getirmeye çalıştılar. Bununla birlikte İÖ.334'te Küçük Asya'ya geçen Makedonya Kralı İskender, Bronikos (Biga) çayı civarlarında Pers silahlı gücünü yenince, Pers egemenliği de bu civarda sonlanmış oldu.

İskender ve Bitinya Krallığı

İskender, kesimi Makedonyalı subayların idarenine bıraktı. İskender'in subaylarından Kalas, civarda bir baskı meydana getirmeye çalıştı. Ama Bitinyah lider Bas'un direnişi karşısında yenildi. M.Ö. 326'da Romalılar, M.Ö. 85'de Bitinya 'ya girerek İzmit'i yağmaladılar. Bitinya Kralı, Roma hegemonyasını tanımak mecburiyetinde bırakıldı. M.Ö. 70 senesinde ise Romalılar, Ereğli'den Samsun'a değin Karadeniz sahillerini elde etti. Bağlı olarak Zonguldak kesimi, Roma'nın Ön kısım Asya vilayeti oldu.

Romalılar Süreci

İ.Ö. 7O'te Romalılar Herakleia ve çevresini ele geçirdiler. Herakleia yağmalandı. Şehrin agorasmdaki altın Herakles heykeli Roma'ya götürüldü.

Roma Zamanında yazan coğrafyacı Strabon Herakleia'dam iyi limanlan olan bir şehir olarak laf eder. bir yanmada kıstağındaki Amastris'in iki tarafında limanlar bulunmaktadır. En iyi şimşir ağacı çeşidi en fazlaca Amastris toprağında, bilhassa Kytaron civarında yetişir. Romalılar kıyı kentlerini birer liman ve müdafaa noktalan olduklan için onardılar, Herakleia, Teion, Amastris, tali yollarla Nikomedia (İzmit) - Amasia (Amasya) anayoluna bağlandı. Bu şehirler, bazı artıkları çağımıza ulaşan mabet, tiyatro, su kemeri, antrepa, bazilika, çeşme, vb. yapılarla genişletildi.

Hıristiyanlık evvelinde civarda başta Zeus Strategos olmak suretiyle bir hayli allah ve tanrıçaya tapılmaktaydı. Deniz tanrısı Poseidon da büyük baygı görmekteydi. Amastris'te Poseidon'a adanmış bir tapmak ulaştı. Herakleia ve Amastris sikkelerinde Poseidon betimleri ortaya çıkar. Amastris'te Mısır Tanrıları Kirli, Seragis, Apis'in tapınakları ve sunakları ulaştı. Ek olarak, Amastris'te Mısır orijinli mukaddes lotus fidanı bulunuyordu.

Hıristiyan söylencesine göre, Karadeniz kenarlarında Hıristiyanlığı Havari Anderas yaymıştır. Hıristiyanların baskı aşağısında tutulduğu evrede Herakleia'da Ayazma Deresi Vadisi'ndeki mağaralar kilise olarak kullanılmıştır. Kâhinler Mağarası ismiyle mevcut olan en büyük mağarada Hıristiyanlıkla İlgili frenk sembollerim, gömütler yer almaktadır. Rivayete göre, Amastris'teki lafusu balta ile parçaladığı için putperestlerce öldürülen Hyakinthas, sonraları şehrin mahalli azizi sayılmıştır.

Bizans Periyodu

395'te ikiye bölünen Roma'nın şark bölgesinde kalan alan (Bizans), Vü.asırda Opsikian Theması hudutları içerisinde bulundu. Bizans Devrinde Herakleia, Teian, Amastris, İmparatorluğun doğudaki merkezi Trapezus yolu üzerinde mühim uğraklardı. Başlarda birer metropolitlik olan Herakleia ve Amastris, İmparator Justinianas zamanında piskoposluk seviyesine indirildi. Bu metropoller, bir iç deniz olan Karadeniz kıyısında bulunmaları ve art bölgelerinin sınırlılığı yüzünden antik görkemlerini gün geçtikçe yitirdiler.

VlII.yüzyil sonlarında Mümin Arapların bir akını tabiatı sarstı. DC.asır ortalarında Rus korsanlar kıyı kentlerini yağmalamaya başladılar. Bu akınlardan birinde Amastris tamamen yakılıp yıkıldı. Bu yıkımdan sonrasında surların dışındaki aslolan şehir ederek edildi.

Türklerin Küçük Asya'da dağılmaya başladığı evrede, Zonguldak ortamının antik kentleri minik birer kasaba-kale görünümündeydi. XÜI.çağ sonlarında Cenevizliler Herakleia ve Amastris'e yerleşerek tecim merkezleri kurdular, bir müddet sonra da bu kentlerin yönetimini ele geçirdiler. Timur'a giderken Amastris'e uğrayan İspanyol elçisi Clavija, kale dışındaki aslolan şehrin bir yıkıntıhk bulunduğunu yazmaktadır. Bu, Cenevizlilerin amma velakin limandan yararlandıklarını göstermektedir. Kalede, Cenevizlilerin onarımlarım vurgulayan Ceneviz devletinin veya isim yapmış ailelerin armaları, kazınmış taşlar yer almaktadır.

Küçük Asya Selçuklu Periyodu

XI.asır nihayetinde Küçük Asya'nun geleceğine Türk milleti hakim olmaya başlarken, Zonguldak havalisindeki antik metropoller ufak birer kale-kasaba görünüşünde bulunuyorlardı. Bu senelerde Bizans yönetiminin kilo vermesi bu kesimde güvenlikten yaratı bırakmamıştır. Bizans'ın fotoğrafı memurları olan Dukkas'lar, halkı haraca bağladıkları ve limanlara uğrayan yelkenlileri soydukları için iskeleler deniz ticaretindeki önemlerini kaybetmiş durumdaydılar. Kıyı içi yer ticaretinde karakol rolü meydana getiren kale ve şatolar, çetelerin ellerine geçmiştir.

Bu anarşi senelerinde Zonguldak havalisinde görünen ilk Türk Kumandanı Komut Karatekin oldu. Bu yürekli Türk kumandanı, 1084'te Millet, Bartın, Devrek topraklarını elde etti. Ondan sonra kıyıya yönelen Komut Karatekin Zonguldak yöresini bütünüyle zaptetti. 1085'te de Sinop'u elde etti. Yalnızca, yörenin Türklerin elinde kalması uzun sürmedi. Büyük Selçuklular ile Küçük Asya Selçukluları arasındaki çekişme nedeniyle 1086'da yine Zonguldak ve havalisi Bizanslıların eline geçti.

1092 sonlarında I.Kılıç Arslan'ın başa,geçmesiyle toparlanan Küçük Asya Selçuklularım, Haçlı Seferleri ve 1107'de I.KıhçarsIan'ın ölmesiyle çıkan taht dövüşleri kuvvetsiz bırakmıştır. Bağlı olarak Küçük Asya Selçukluları Zonguldak yöresinden uzak kalmışlardır. Onların bu vaziyetinden faydalanan Danişmendliler, Karadeniz sahillerini zaptederek Ereğli'ye değin ilerlemelerine karşın yörenin tamamını elde edememiştir. H.Kılıç Arslan'ın 1155'te tahta geçmesiyle tekrar şiddetlenen Küçük Asya Selçukluları, 1176'da Bizans silahlı gücünü ağır bir bozguna uğratıp, 1178'de Danişmendliler devletini ortadan kaldırdılar. Yalnızca bu muvaffakiyetlerine karşın Zonguldak ve havalisini ellerine geçiremediler. Çünkü, II.kılıç Arslan'ın ölümü ondan sonra çıkan taht dövüşleri Selçukluların Bizans topraklarına seferler yapmalarını engelledi.
IV.Haçlı Seferi sırasında Latinler, 1204'te Konstantinapolis'i elde ederek bir Latin imparatorluğu kurdular. Bundan dolayı Haçlılardan kaçan Bizanslılar, Trabzon-Rum ve İznik-Bizans imparatorluklarım husule getirdiler. Kısa zamanla hudutlarını genişleten Trabzon Rumları, İznik Bizanslılarına yenilince Zonguldak yöresi İznik Bizans İmparatorluğuna bağlandı. 1261'de Latinlerin Avrupa içlerine isabetli dönmeleri üstüne, yine Konstantinapolis'e dönen Bizanslılar, devlet birliğini sağladılar. Bizanslılarda kendileriyle iyi ilişkiler içinde yer alan Ceneviz'e Zonguldak yöresindeki iskelelerden ticari gayeyle faydalanma hakkı tanıdı.
XIII.asır sonlarında, iç bölümlerin Türk milleti tarafınca, kıyıların ise Cenovalı gemicilerce kontrole katılması üstüne civar topraklarında Bizans hakimiyeti bitirecek buldu. Eflani, Devrek, Bartın, Safranbolu, Millet ve şimdiki Karabük topraklan, 1335'te bağımsızlığını sağlayan Candaroğulları Beyliği'nin hudutları içerisine girdi.

Osmanlı Süreci

Padişah I.Murat'ın alan topraklarını Osmanlı sınırlarına katmak istemesine halk ters menfaat ve Candaroğulları Beyliği beraberinde bulunur. Osmanlılarda 1380 senesinde Cenevizliler anlaşarak Karadeniz Ereğli'yi satın elde eder. 1392'de yıldırım Beyazıt, Zonguldak kesimini Osmanlı topraklarına katar, fakat 1402 başkent Harbinde Timur'a yenilince alınan topraklar yine Candaroğulları Beyliği'nde kalır. Padişah Celebi Mehmet, devlet bütünlüğünü temin etmek politikaları çatısı altında Zonguldak'ın cenup bölgesini 1417'de Osmanlılara katarken, kıyı şeridindeki iskelelerde ticari hayat yeniden Cenevizlilerin elindedir. 1460 senesinde Fatih Sultan Mehmet Amasra'yı elde eder. Candaroğulları Beylîği'ne bitirecek cevap ve yöredeki Hıristiyan bezirganlarda İstanbul'a yerleşmek mecburiyetinde kalır. Osmanlı Yönetimi'nin alakasını çekmeyen. Zonguldak ve yöresi evvel 1654 senesinde Kazak korsanlarca, sonrasında da korsanlara aksi halkı savunmak maksadıyla varan yeniçerilerce yağmalanır. Ekonomik ve ticari ehemmiyetini yitiren kesime yönetim haiz çıkmayınca eşkıyalar ve ayanların baskısı halkı göçe zorlar. Taşkömürünün 1829'da bulunmasıyla yine ehemmiyet kazanan alan 1882 seneninden sonrasında ecnebi sermayenin İlgi merkezi olur. Taşkömürü havzasındaki imalat ocakları İngiliz, Fransız, Alman, Belçika, rus, Yunan ve yerli şirketlerce çalıştırılır. Yöredeki firmalarının haklarını korunmak, kömür imalatını çoğaltmak bahanesiyle Fransız askerler 08.03.1919'da Zonguldak'ı 08.06.1919'da da Kdz. Ereğli'yi işgal eder. Mevcud Savunma-i Hukuk Cemiyetlerinin meydana getirdiği milis kuvvetleriyle Fransızlar 18.06.1920'de Ereğli'den, 21.06.1920'de de Zonguldak'tan çekilmek mecburiyetinde kalır.

Alemdar Vakası

Alemdar, 1898'de Danimarka'da yapılma 300 tonluk kurtarma gemisidir. Gemiye I.Evren Harbinde el konularak, deniz yolları buyruğuna verilmiştir. Vapur anlaşmazlık donanmasının kontrolünde her an göreve amade Kuruçeşme'de bekletilmektedir. İstanbul'da demirlemiş vaziyette yer alan Alemdar gemisinin Karadeniz'e kaçırılması planlandı. Vapur, 23 Ocal 1921' gecesi alttan alta Karadeniz'e açıldı ve sonrası gündüz Ereğli'ye meydana. Muhittin Paşa'nıi başkent İle müzakeresi üstüne geminin Trabzon limanına gitmesi için buyruğu verildi. Bı gelişimleri duyan Fransızlar gemiye el koyarak İstanbul'a geri götürmek istediler. Kuvay-Milliyecilerin vapur içerisinden ve dışından meydana getirdiği mücadelelerle Alemdar gemisi kurtarıldı. Bı vaka tarihte Alemdar vakası olarak geçti. 1921 senesi Haziran ayında, Fransız temsilcilei (Franklin Bauillan) ve Mustafa kemal içinde başlamış olan ana kent Anlaşmasının görüşmeleri sürerken, 20 Ekim 1921'de imzalanan başkent (Fransız) Anlaşmasından Evvel, Osmanl Bandıralı Giresun vapuru ile 21 Haziran 1921 senesinde Fransız işgal güçleri, 2 sene, 3 ay, 1 gün sonrasında Zonguldak'ı ayrılarak etmişlerdir. Bu vakit içinde Fransızlar silahlı bir savaşım ile karşılaşmamışlardır.

Cumhuriyet Süreci

14 Mayıs 1920'de müstakil mutasarrıflık olan Zonguldak merkez, Bartın, Hamidiye (Devrek), Ereğli kazalarından oluşmuştur. Kuruluşları, Cumhuriyetin ilanından (29 Ekim 1923) sonrasında olan, illerin birincisi Zonguldak'tır. 1 Nisan 1924'te teşkil edilen Zonguldak Vilayetine, 1927'de Safranbolu ilçesi da bağlandı. Sonraki senelerde ilin birtakım kasabaları da birer kaza merkezi olarak teşkilatlandırıldı.

Çaycuma, Devrek'in bir nahiyesi iken, 1944 senesinde kaza oldu. Tekrar aynı sene üzün seneler Safranbolu'nun bir nahiye merkezi olan Millet'da Zonguldaklın yedinci kazası olarak heyetti. Akabinde sırayla, 1953'te Karabük ve Eflani, 1957'de Kurucaşile kaza merkezi oldular. Temmuz 1987'de Alaplı, Amasra ve Yenice kasabaları, Mayıs 199O'da da Gökçebey nahiyesinin ilçe vaziyetine getirilmesiyle Zonguldak'ın kaza adedi on üçe terfi etmiştir.

Bununla birlikte 28.08.1991 gün ve 3760 sayılı (Bartın şehrinin kuru hale gelmesi hakkındaki) kanunla Bartın'ın il olması kararı Bartın'ın peşi sıra Amasra, Millet, Kurucaşile; 6.6.1995 gün ve 550 sayılı (Karabük şehrinin kurulması ile alakalı) kanunla da Karabük'ün yanında, Eflani Safranbolu ve Yenice ilçelerinin terk kaza adedi beşe düşmüştür.